МИНЖИЙН ХАНГАЙН СОЁО БУЮУ СҮҮЖНИЙ ЯСНЫ ДОМОГ
Үүнийг миний эмээ ярьж өгч байсан юм. Хошуу ноёны охин, Мэнд гэж харц ардын хүүтэй хайр дурлалын холбоо үүсгэж бие биедээ сэтгэлтэй болжээ. Хошуу ноён үүнийг мэдээд охиноосоо салгах гэж бүхий л аргыг хэрэглээд ядав гэнэ. Хэчнээн хорьж цагдсан ч яаж ийгээд уулзаж учраад, охин нь бүр гэр орноосоо оргож босч гэнэ. Ноёны шивэгчин Мэндийг хугацаагүй цэргийн албанд явуулахыг санал болгож, ноён ч зөв арга хэмээн олзуурхаж сэдсэнчлэн болгож гэнэ.
Түүнийг яваад удаагүй байтал хайрт бүсгүй нь бие давхар гэдгээ мэдэж хөөр баяр болжээ. Сэтгэлт залуу Мэндээс нь мэндийн сураг ч үгүй алдарчээ. Ноён охиноо жирэмсэн гэдгийг мэдээд нутаг орныхоо хамаг л хорчин, хорлогчин нараас зулбуулах эм тан залж элдэв аргаар үзээд болсонгүй гэнэ. Харин ч гэдсэн дэх хүүхэд нь дотроо амьгүй мэт хөдөлгөөнгүй болсон ч томорсоор байжээ.
Бүр нэгэн жилийн дараа гэнэт өвдөж хорвоогийн жам ёсоор төржээ. Гэтэл өнөө хүүхэд нь буг чөтгөр болсон байж гэнэ. Үс хумс нь ургаж, нүд бүлтрэх шахсан, хөл гар нь зэгзийсэн нарийхан дэгээ мэт махир, мөнхүү ангалзсан том амнаас нь аймшигт соёо цухуйж байж гэнэ. Ээж нь үүнийг хараад ухаан алдан унаж, зарц шивэгчингүүд нь өнөөх үрийг нь амьдаар нь хээр булжээ.
Орой нь бүсгүй ухаан орж ой санамжаа цуглуулан байх үеэс өнөө үр нь гэрийг нь тойрон эргэлдэж, "-ээжээ ээжээ" хэмээн уйлан дуудаад байж гэнэ. Эх хүний сэтгэл үүнд эмтэрч,
-Үзэмгүй муухай ч үр минь билээ
Үүр шөнийн заагаар очноо, ээж нь
Үглэж дуудаад яахав
Үе мөчөө амраа хэмээн шивнэн шившихэд өнөө чимээ алга болон, үр чөтгөр нь тайвширчээ. Хэдэн шөнийн дараа ноёны охин нээрээ л үүр шөнийн заагаар өнгөрчээ.
Тэр нутагт Минжийн хангайн соёо гээд уул байжээ. Тэр уулан дээр охины шарилыг даавуунд ороогоод, цэнхэр хадгаар толгойг нь ороогоод орхижээ. Гэтэл түүний сүнс хорогдож тэр уулан дээр хүн байтугай мал гаргадаггүй болж гэнэ. Ороосон цагаан даавуугаа цагаан морь болгон унаж, хадагаа цэнхэр торгон дээл болгон өмсөж, өөрөө үзэсгэлэнт бүсгүйн дүрээрээ орой бүрий болуут л хангинатал дуулсаар явдаг болж гэнэ.
Минжийн хангайн соёоны
Мичид гартал хүлээлээ
Мэндийг хүлээхээр
Мондийг хүлээх минь ч яав... гэж дуулсаар олон жилийг үдэж тухайн нутаг орноос хүн мал дүрвээд уджээ.
Гэтэл тээр олон жилийн дараа Мэнд цэргээс халагдаж иржээ. Ирүүт хайрт бүсгүйгээ сураглаж, хүмүүс ч болсон явдлыг нэгд нэгэнгүй ярьж өгчээ. Түүнийг сонссон Мэнд уйлан хайлж, Минжийн хангайн соёон дээр гарчээ. Тийнхүү хүлээж байтал нээрээ л морин туурайн чимээ гарч, хайрт бүсгүйнх нь хоолойгоор хангинатал дуулсаар ойртож байна гэнэ. Хартал өнөөх бүсгүй нь үхэж үрэгдсэн гэхээргүй урьдийн адил царай зүстэй хэвээр байжээ. Тэр хоёр учирч хэн хэнийхээ учир явдлыг хэлэлцэн ойлголцжээ. Шөнөжин ярьж үүр цайхын алдад Мэнд бүсгүйгээ хамт харъя, юу ч болоогүй, юу ч өөрлөгдөөгүй байна хэмээн ятгажээ. Бүсгүй, "-үгүй ээ, би харьж болохгүй, би үхсэн хүн. Хад чулуун дээр тогтсон ус ууж, хаяагдаж муудсан сэг зэм идэж явах ёстой. Ийм л зовлонд унаж, тийм л үйлийг эдэлж явна даа" гээд уйлжээ.
Мэндийг харахад зүгээр л харагдах тул итгэсэнгүй хамт харья гэжээ. Бүсгүй аргаа бараад чи надад итгэхгүй байгаа бол нурууг минь илээд үз гэв. Мэнд илж үзтэл яс нь яргиж, хүрсэн газар нь үйрч байв гэнэ. Мэнд, тэгээд чи надтай яагаад яриад байгаа юм бэ гэж. Бүсгүй хариуд нь, "-би чамайг л хүлээж байлаа, чамтай л ярьж чадна, өөр хэн ч намайг чиний харж байгаа шиг харж чадахгүй, өөр хэн ч намайг сонсож чадахгүй" гээд дээлээ тайлжээ. Дээлний дотроос үхсэн хүний хэрзийсэн яс гарчээ. Ингээд Мэнд аргаа барж уулнаас буужээ.
Маргааш орой нь Мэнд нутгийнхаа хамгийн том ламыг залж өнөө ууланд гарчээ. Бүсгүй ч дуугаа дуулсаар уулнаас бууж ирж гэнэ. Мэндийг хараад, "-чамайг дахиж ирэхгүй байх даа гэж бодож байлаа" гээд инээв.
Өнөө лам ч номоо уншиж эхэлжээ. Үүнийг харсан бүсгүйн сүнс догширч, жинхэнэ төрхөө харуулжээ. Олон жил ууланд орогносон үзэшгүй муухай төрхтэй, өгүүлшгүй заваан амьтан лам руу орилон дайрч гэнэ. Номын дуу чангарах тусам холдож, сулрах бүрт ойртсоор өглөөтэй арайхийн золгож, золтой л амиа алдсангүй гэж лам өгүүлжээ.
"-Минжийн хангайн соёоны буг чөтгөрийг чадан ядан дарлаа, тэр хонхорт нэг юм үлдсэн байгаа аваад ир" гэжээ. Мэндийг очтол тэнд нь хэлхээтэй сүүжний яс хэвтэж байна гэнэ. Түүнийг аваад иртэл лам шившин тарни уншаад үүнийг сэтэл гэхэд Мэнд ёсоор болгожээ. Гэтэл хайртай бүсгүйнх нь хоолой гарч, "-Ёохх, ингэж нэг юм сулрах гэж" гэсээр холдон оджээ. Ингэж сүүжний ясны нүхэнд хоригдсон бүсгүйн сүнс чөлөөлөгдөж төрлөө олсон гэдэг. Үүнээс хойш сүүжний ясны нүхэнд сүнс хорогдож буй хэмээн үзэж гэрт хонуулдаггүй, хонуулах бол сэтэлж орхидог болсон домтой гэдэг.
Өвлийн идэшний цагаар үхэр, адуу унагаж мах гэдсийг нь чанаад хар сээрийг нь махтайхан шиг аваад гэрийн хойморт өлгөдөг. Чанасан махнаас аман хүзүүг авч дотор хэсэгт нь өвс хийгээд сэмжээр ороож үүдэнд хоймор харан зогсоод,
Өмнө зүгээс ирсэн аман хүзүү
Өөх тосоор бүрдсэн аман хүзүү
Баруун зүгээс ирсэн аман хүзүү
Бал бурмаар бүрдсэн аман хүзүү
Хойд зүгээс ирсэн аман хүзүү
Хорго өөхөөр бүрдсэн аман хүзүү
Зүүн зүгээс ирсэн аман хүзүү
Зүйл бүрээр бүрдсэн аман хүзүү гэж ерөөхийг "Аман хүзүү ерөөх" хэмээн хэлдэг буй заа.
Мөн мах нарийн урт хэмжээгээр олс шиг уртхан зүсээд үүдний тотгоны унинд хавчуулж хатаадаг. Үүнийг "Зэл" гэх бөгөөд 3 хоноод хатсаны дараа гэрийн хүүхдүүдээр тасдуулж галд өргөдөг заншилтай. #гэнээ.
Comments