Хүн

ЗАНДРАХ ХҮРТЭЛ ЗАСАЛ БОЛДОГ

- Зааж сургах, загнаж дугтрах хүнгүй бол замаа л алдана гэсэн үг. Хүн хэлэхээс наашгүй гэдэг энэ. 

- Хүрэн зүрхний хэмээр хүрд эргэх ч, хүй орчлонг туулахад түшиг дэм, түншээ дэглээ хэрэг болно. 

- Хэм алдахад хэлэх хүнтэй бол сайхан. 

- Аашлах аавтай бол сайхан, элбэрэх ээжтэй байх энэтэй. 

- Эгцэлж хараад хүнтэй мэндэлж сурахаас эхлээд эвтэй найртай амьдрах ёсонг сургаж ирсэн ээж аав, эгч ах нар, эвт нөхөд, эргэн тойрныхон бүгд л багш минь болдог бал бурам адил амт шимтэй. 

- Үг дуулахгүй болохоор үхээрт хорлогддог, өөр ертөнцийнхэнд олзлуулдаг. Огт үг авахгүй юм аа л гэдэг биздээ. Үг авахгүй хүн үхлийн хөндийг туулж үхээрт хорлогдсоноо үхэхдээ л мэднэ өөр арга зам үгүй ээ. 

- Зандрах аавтай ч болоосой, заяах зөв ханьтай ч болоосой, залаад хэлэх ээжтэй ч болоосой, засаад явчих ахтай ч болоосой гэх үнэнд уясан уялга үг юм аа. 

- Өөрийгээ өрөөлөөс асуу гэдэг. Өөрийгээ хүн мэддэггүй өөгүй өндөг мэт санаж явтал, өврөөсөө өөрөө өт цацсанаа ч ухаардаггүй явдаг билээ. 

- Харалган явааг цэгцлэх, хамгаас биеэ өмөөрөгсдийг ойлгуулж эмхлэх хамгийн хэцүү засал юм аа. 

- Гэмээ мэдэж хүн, гэдгэрээ мэдэж тэмээ. Гэр дүүрэн ном уншиж гэгээрэхгүй ээ, гэмээ ухаарч л Гэгээнтэн болно. Хүн бүр гэгээрэх боломжтой.

 

#Төрсөнутагтүшихөв

***

ӨЛГИЙДҮҮЛЭХҮЙН УЧИР

Удтал өлгийдүүлсэн хүүхэд тэвчээртэй хүн болдог. Нуруу нугас ясны зөв хөгжлөөр өсдөг. Хуучин цагт өлгийндөө ээнэгшвэл өнөд амгалан тул чухаг гэжээ. Нэлээд торнитол өдгийддөг байж.  Тэр ч бүү хэл ах эгчийнх нь нэхий өлгийд өлгийддөг байсан юм билээ. Өлгий хийж хүч хүрэхгүй дээ бус, тэр өлгийнд ах эгч нарынх эрчис энерги хуримтлагдсан тул тийн нөлөөлдөг юм. Өлгий нь даамай муудаад ирвэл ахын нь хуучин өлгийнөөс жаахан хайчилж аваад толгойн ар дагцан тушаа хийчихдэг байж. 

Ингэж дээшээх ах эгч нарынх нь үнэр эрчис шингэсэн өлгий нь хүүхдийн ой ухаанд хүртэл нөлөөлснөөр ахаа, эгчээ гэх хүндлэл өөрийн эрхгүй, бүр ер бусаар суучихдаг, бүр хувь заяанд нь хүрч нөлөөлдөг санж. Болж өгвөл нагацаас дамжиж ирсэн нагацын өлгийд өлгийдүүлсэн хүүхэд чулуугаар цохьсон ч үхэхгүй гэсэн эртний үгтэй! Тэгээд мөлхөөд юм түшиж яваад ирмэгц мөн л тэднийх нь өмсөж байсан бойтог, баривч зэргээс өгсүүлээд хувцас хунарыг нь өмсүүлдэг уламжлалтай. 

Нялх жаахан хүүхдэд ах эгч нарынх нь үнэртэй өлгий, баривч, бойтог, хонх хув зэргийг хэрэглүүлснээр муу муухай эрчим ад зэтгэрээс хамгаалдаг домтой. Нэгэн айлын хүүхэд хөлсөж уйлаад болохгүй ядчихсан юмсанж. Нутгийн буурал самган түүнийг нь мэдчихээд, 

- Танай ууган хүүхэд тул, нагац ахын нь өлгий живх, хувцас хунар зэргээс нь өмсгөхийг өмсгөж хучихыг хуч!  Гэжээ. Гэтэл тэр нярайн ээжийн нь дүү нагац ах нь арван хэдэн настай том хүү болчихсон, өлгий живх баривч энэ тэр гэх юм олдоогүй тул өдөр болгон өмсдөг тэрлэгээр нь өлгий хийж өгснөөс хойш тайван сайхан унтдаг болчихсон гэдэг. 

Иймээс нагац хүн гэдэг зээ дүү нарынхаа амь аврах увдистай гэж үздэгээс "ургийн эх нагац, усны эх булаг" гэж үгтэй билээ. Нагац нараа  хүндлэн дээдлэхгүй бол хэт нь амь насанд цөвтэй хэмээн үздэг.  Нагацыг залж авчраад, хонь мал гаргаад хонины дал чанаж өгөөд, далны хуудас махыг нагацын гараас хүртдэг ёстой. Далыг далуулаа гэдэг үг нь болвоос бид өнөр өтгөн олуулаа болцгооно гэж бэлгэдэж ирснийх юмсанжээ. Монгол хүн нагацын хажууд дал барих цээртэй.  

Хүүхдийн ам гэмтэж уйлаад болохгүй бол нагацын морины хазаарын амгайг аманд нь зуулгаж домнодог. Жаахан хүүхэд хахвал нагацын нь нэрээр дуудаад гэр дээр шиддэг ёстой. Хүүхэд хүндээр өвдвөл нагацын оймс дэрдүүлж унтуулдаг.  Хүүхэд бүү хэл том хүн хэрэг төвөгт холбогдож, ажил үйлс хийморь сүлд нь гудайвал нагацын ташуураар ташуурдаж далдын хар эрчмийг үргээснээр хүнд засал болдог учиртай. Монголчууд нагацынхаа нэрээр дуудахгүй, "нагац ах" гэж л дуудна. Олон нагац нартай бол, том нагац, дунд нагац, бага нагац ах гэхчилэн дууддаг ёсон бий.  

Шинээр айл орон болсон айлаас анхны хүүхэд төрмөгц, айлын эхнэр эрэгтэй ах, дүү нарын хэн нэгнийх нь өлгий, бас хувцас хунараас залж авдаг. Ингэхдээ хүүхдээ нагац ахад нь тэврүүлж үнэрлүүлээд, нагац ахын нь гарын алга дээш харуулж баярлуулдаг заншилтай байж. Хүүхэд нь ороодог, тогтдоггүй айл, нагацыг залж авчирж хонуулж өнжүүлээд нагацын нь хөлстэй цамцаар манцуйлснаар хүүхэд тогтдог гэх хууч яриа бий. 

Гагцхүү манай Монголчууд аливаа ёс заншил дом засал зэргийг үгүйсгэхгүй юм гэхэд тоохыг байсанд харамсаад болохгүй юм. Зээ нагацын шүтэн барилдагын таталцлын хууль, жам ёс гэдэг агуу юм шүү дээ. Хүүхдийг нагацаас нь холдуулж хөндийрүүлэх шиг нүгэл үгүй гэдэг. Зарим заримдагууд амьдрал ахуй жаахан дэвжээд, үр хүүхдүүд нь өсөөд ирмэгцээ нагац нараа үнсэнд хаясан шалз шиг орхиод, бид одоо том болцгоосон тул чи бидэнд хэрэггүй гэсэн шиг загнах залуус амьдрал дээр үзэгддэг. Одоо хэр нь болдог л юм. Алс хэт нь хэцүүддэг гэмтэй...!!! Тийм ч учраас 

"нагацыг ная хүртэл нал" гэжээ. Нал гэдэг нь түш гэсэн үг юм ...

Эх сурвалж: Хумбагарын БАТМЭНД