13-р зуунд Ромын IV Пап өөрийн элч санваартан Плано карпини гэж хүнийг Тарутор гэж таамаглан нэрлэгдэж байсан улс руу элч болгон явуулжээ. Тарутар гэдэг нь тухайн үед Европыг эзлэн түрэмгийлж байсан Дорно дахины үл мэдэгдэх нэгэн улс байв. Тэднийг сайн мэдэхгүй Европчууд Тарутар хэмээн өөрсдийнхөөрөө нэрлэдэг байж. Илч илгээх гол зорилго нь товчхондоо Таруторчуудын эзлэн товтлогооныг зогсоож, Таруторчуудыг Христос шашинг шүтэхийг хүссэн захидлыг Таруторын хаанд өгөхийг зорилго болгон явуулжээ. Плано карпини Европыг дамнан Польш, Оросыг өнгөрөн Дорно зүгт Таруторчууд байдгийг сураглан жил гаран замыг туулж Таруторчуудын нутагт хөл тавив. Үнэн хэрэгтээ тэдний Тарутор гэж нэрлэсэн улсыг Монгол гэдэг байсныг Карпини мэдэв. Ийнхүү карпипи талын нүүдэлчин Монгол гэх улсыг харан гайхан биширч ийнхүү тэмдэглэн үлдээжээ. Тэмдэглэл нь одоог хүртэл Ватиканы номын санд хадгалагдаж буй. Уг тэмдэглэлд: “Тарутор хэмээх бидний нэрлэдэг улсыг Монгол гэх бөгөөд Миний бие өөрийн үзсэн харснаа бичив. Монголчууд ямар ч үед тэвчээр хатуужлыг гаргаж чадна, тэд тэвчихийн аргагүй халууныг ч, тэсэхийн аргагүй хүйтнийг ч өлхөн давж чаддаг. Хээнцэр үрэлгэн байдлыг үл тэвчинэ. Тэд хэрүүл маргаанд дургүй. Тэдний дунд хэрүүл маргаан байхгүй гэвэл хэтрүүлэг бодохгүй биз ээ. Хүмүүс нь бие биенээ хүндэтгэдэг. Талцал хуваагдал огтоос үгүй бөгөөд хоорондоо их эв нэгдэлтэй улс юмсанж. Тэд Үхэр, хонь, ямаа, адуу, тэмээг маллаж сүүгээр нь идээ ундаагаа хангаж,махаар нь хооллодог. Тэд биесээ гэх халуун сэтгэлтэй, ховор хомс байвал байгаа юмаа хувааж иддэг улсууд юм байна. Монголчууд бусдын шашин шүтээнийг ямагт хүндэтгэн үздэг. Буруу номтныг байлдан дагуулсан ч тэдний шашин шүтлэгийг хориглодоггүй бөгөөд өөрийнхөө шашиныг тулган хүлээлгэдэггүй, үнэхээр гайхалтай байгаа биз. Монголчууд хувийн эзэмшлийн эд хөрөнгөд огт санаа тавихгүй, газар нутгийг хувьдаа эзэмших шунал хүсэл үгүй хүмүүс юм" хэмээн тэмдэглэн үлдээжээ. Карпини Их Монгол улсын хаан болон түүний түшмэдүүдтэй ойр амьдарч, өөрт нь зориулсан жижиг гэрт амьдарч өгсөн хоолыг нь идэж Монголын хаанд Папын бичгийг нь өгөхийг хүлээн өдөр хоногийг хүлээн эцэст нь Монголын хаанд бараалхан Папын бичгийг өгчээ. Яг энэ үеэр Их Монгол Улсын хаанаар Чингис хааны ач Гүюг хаан ширээнд заларч байв.
Түүнээс хойш 700 жилийн дараа буюу 20-р зууны эхэнд 100 хан жилийн өмнө Монголд судалгаа хийсэн Оросын Судлаач И.Майски Монголчуудын талаар ийнхүү тэмдэглэжээ. Уг тэмдэглэлд: Монголчууд маш найрсаг эелдэг улс бөгөөд яралзсан цагаан шүдээрээ инээмсэглэн угтан мэндчилнэ. Тэдэнд шунал гэх зүйл огтоос үгүй. Мал аж ахуйгаа эрхэмлэн амьдарч, амь нэгтэй, биесээ хүндэтгэж, их л элгэмсүү хандаж хамгаална. Монголын нэг захаас нөгөө зах хүртэл ямар ч хоол хүнсгүй явахад өлсөж үхнэ гэж үгүй агаад замд явж буй хэнийг ч угтаж цай идээгээр угтан үйлчилнэ. Монголын тал нутгийн нэг захаас нөгөө зах хүртэл дүүрэн алт эрдэнэстэй явахад хэн ч үл тоон аюулгүй амар амгаланд амьдардаг улс гэжээ. 13-р зуунаас 20-р зуун буюу саяхныг хүртэл хэдэн зууныг дамжин бид ийм л агуу чанартай хүмүүс байжээ. Гэтэл 21-р зууны бид хэдхэн 10 жилийн дотор хэн болоод хувирчихваа ‼️ Эдийн шунал, хэрүүл тэмцэл, талцал хуваагдал, атаа хорсол, худалч хулгайч тонуулч гээд хүнд байх муу муухай бүхний цуглуулга Монгол хүний жишээ болчихжээ. Энэ бол таны миний Монгол хүний мөн чанар биш бөгөөд ямархан агуу чанарыг угтаа тээж буйг хүн бүхэн мэдэрмээр‼️Монгол хүний уг чанараа сэрээцгээе‼️
Эх сурвалж : Purevdulam Avirmed
***
Энэ домгийг хэд ч бичсэн багадхаар, монгол эмэгтэй бүр унших ёстой санагддаг юм.
Хэдэн зууны өмнө монголын дайчин эрсийг дийлж чадаагүй дорны нэг их хаан нэгэн туршуулыг явуулсан юм гэдэг. Түүний үүрэг даалгавар нь монгол эрсийн дайчин, эрэмгий, эх оронч шинж чанар хаанаас бүрдэн бий болдог, яагаад нүүдэлчин эрсийг зэр зэвсгийн илүүгээр ч дийлж чадахгүй байгаагийн ул суурийг олж сул талыг илрүүлэх байжээ.Тэр хүн монголын нутгаар хөндлөн гулд таван жил явсан гэдэг. Тэгээд буцан ирж хаандаа бараалхан ингэж хэлсэн юм гэнэ:
-Агуу их хаан минь ээ. Таны тушаалаар монгол эрсийн уугуул нутагт таван жил амьдарлаа. Нэг л зүйлийг ойлголоо. Монгол дайчин эр бүрийн ард ухаан төгс хатан байна. Тэр хатан болгон хүү төрвөл чи бол монголын хаан. Чи дайчин эр болж монгол эх орноо хам гаалан тэмцэх ёстой гэж сургаж өсгөдөг юм байна. Охин төрвөл чи бол монголын хатан. Чи дайчин монгол эрийн хатан байж үр хүүдээ хааны болон хатны зэрэгт өсгөх ёстой гэж сургадаг юм байна. Тиймээс ч монгол нутагт айл бүрт хаан, хатан өсөн торниж, бидэнтэй байлдаж буй эрс өөрсдийгөө тэр нутгийн хаан нь гэж үздэгээс амь хайрлалгүй тэмцэлдэж чаддаг юм байна. Тэд хэдий арьс хөдөс нөмөрсөн ч дотроо хааны зэрэгт сэтгэж байгаагаас бид дийлдэггүй юм байна. Бид нэг дайчин эрийг устгахад ард нь арван хаан өсөн бойжиж байдаг юм байна гэжээ.
Бид үүнээс их сургамж авах ёстой юм шүү.
Домог хууч яриа
Эх сурвалж: Хөх ноён
***
Амны билгээс Ашдын билэг
Ам муутын заяа муу.
Өрөвдмөөр бяцхаан зарим хүмүүс бидэн дунд мөнхөд оршино Тэд нар голдуу нуугдаж, далд хэлбэрээр амьдарч, бусдыг элдвээр доромжилж, тэрнээсээ таашаал авдаг.Өөрсдийнх нь амьдрал дандаа дутуу, сэтгэл зүй дутуу, оюун ухаан дутуу Залхуу заваан дээрээс нь худалч. Бусдын амьдралыг харж дандаа үзэн ядаж хорсож явдаг.Тийм хүмүүсийн шинж тэмдэг дандаа өөрийгөө өрөвдүүлж.Шударга үнэн юм ярьж байгаа мэт аашилж Би бол шулуун хэлчихдэг хүн гэх мэтээр өөрийгөө тодорхойлдог.Надад сайхан сэтгэл байна. Гол нь сэтгэл гэж тэрийгээ их хүмүүст ярина Бусдын хийж бүтээснийг дандаа шүүмжилж өөнтөглөнө Өөрсдөө юу ч хийдэггүй .Ийм хүмүүсийн ам худал хуурмаг бузар бүхнийг шингээж амьдардаг энэ насандаа Хаа явсан газраа хэн нэгний амьдралыг заавал амаараа хорлох битгий хэл улс түмнийг талцуулж. айл гэр бүл үймүүлж найз нөхөрлөлд сэв суулгаж амьтан хүний амьдралд хүртэл гай болж бузарлаж явдаг Гэхдээ нэг үнэн юм нь ийм хүмүүс хэзээч өөдөлдөггүй.Эрт цагийн монголын нэг хаан хорон муу үгтэй Шивэгчний худал үгнээс болоод төрсөн дүүгээ хаан ширээг нь булаах гэж байна гэж сонсоод хөнөөсөн байдаг гэтэл дүүд нь тийм санаа огт байгаагүйг мэдэж шивэгчинг хаан маш аймшигтай цаазаар авсан байдаг тэр нь аманд нь шороо цутгаж оёоод цаазаар авсан байдаг юм учир нь ахиж ийм амтай хүн бүү төрөг гэсэн утгатай Хар хэл хорон муу үгээ мөнхөд бусдын тухай ярьж хорлож явдаг хүнийг Шашны номонд урд насандаа зэтгэр байсан гэж үздэг Тийм учраас монголчууд Хүний ам хэл маш чухал гэдгийг үзэн ойлгож амны билгээс ашдын билгэ гэдэг ерөөлтэй ард түмэн Шашинд ч тэр бөө мөргөлд ч тэр хар хэл амыг дардаг ном эрдэм зан үйл нь улам дэлгэрч хаа явсан газраа худал хуурмаг зүйлс хүн хооронд ярьж явдаг бузар амтай бузар сэтгэлтэй улсуудыг дарах гэж зориулан хар хэл амны ном зан үйл үүссэн түүхтэй Зарим хүмүүсийн Хар хэл нь хатаж Хагархай ам нь Хумигд гэж хариулдаг байсан домтой
(Хар Домч овогт Т.Ангар зайран)
***
""""Билэгдэх ёс""""
Догшин галын эзэд эргэдэг учир галаа ариун байлга.
Долоон хүрд биед тань оршидог учир биеэ ариун байлга.
Хов хэлээр өвчин ойртдог учир
амаа ариун байлга.
Хоёр оршихгүй ганц амьдрах учир амьдралаа ариун байлга.
Хар архи буян бардаг болохоор.
дотроо ариун байлга.
Хайр энэрлээр хүн дутдаг учир сэтгэлээ ариун байлга.
Хангай лус хэлгэндэг болохоор.
Өргөлөөр номхруулан байлга.
Хар толгой алддаг болохоор бодлоо цэгцтэй байлга
Сүү залгиж хүн болсон учир.
Сүнсээ цэвэр байлга
Сүр омог хэрэггүй учир өөрийгөө даруу байлга.
Уур уцаар гай чирдэг учир ухаанаа тогтуун байлга.
Удам угсаа нэгэн цустай учир.
эвийг эрхэм байлга.
Хойморын буян харьдаг учир хуурыг Хүндэлж дээдлэж байлга.
Хот малын шим өгөөж ариун учир хорогдуулахгүй тогтуун байлга
Цагаан сүү тэнгэрт хүрдэг учир
Цацлаа хадагтай байлга.
Цагаан идээ малын буян учир
Цараа дүүрэн байлга
Буянт малын шим ариун учир.
Бууцыг нь хүндэлж байлга.
Буяны хариу ирдэг учир гараа өглөгтэй байлга..
Үүдэн тэнгэрийн ивээл ирдэг учир босгоо сүүгээр домно..
Үдэш орой хээрээр явахдаа зулайгаа битүү байлга.
Хэр сэв хана нэвтэрдэг учир гэрээ ариун байлга.
Хэнэггүй зан харанхуй бодол хүнийг эвддэг учир эрдэмтэй байлга.
Нар сар ээлжилдэг учир цагийг эрхэм байлга.
Нартын амьдрал эрхэм учир буянаар ариван байлга.
Амны билэгдэлтэй Монгол хүн таныг
Ашид мөнхийн буян заяа ивээнэ
"Тайгын хар бүргэд удган зохиол" 2024.09.15нд
Comments