13, 16, 18 нас хүрч байгаа хүү, охиндоо зориулсан зан үйл

Нөхөрсөг нохой жилийн сар шинийн өдрүүдээр, ахмад настангууддаа золгохдоо нэгэн асуултыг асууж байлаа.

- Манай өвөг дээдэст 16, 18 нас хүрч байгаа хүү, охиндоо амьдралд хариуцлагатай байх цаг ирсэнийг нь ёс журамтайгаар илэрхийлдэг, хүндэтгэл үзүүлдэг ямар нэг зан үйл байдаг уу?

Монголчууд бид даахь үргээх ёслол, сүй тавих ёслол гээд олон ёс заншлаа уламжлалт утга агуулга, билэгдэл зүйгээр нь сэргээн хэрэглэж байгаа энэ цаг үед
16, 18 насныханд зориулсан зан үйл байх боломжтойг
саяханы нэг сургалт дээр сэтгэл судлаачийн хичээлээс өлгөн авч, бодож эхэлсэн юм.

Ийнхүү цагаан сараар уламжлал, өв соёлоо, өнөөгийн амьдралын хэв маягаа бодох бясалгах цаг гардагт баяртай байдаг.

Өмнөх жилүүдэд цагаан сараар ямар зүйлсийг бодож байсанаа товч дурдахад 

- аягаа өвөртөлж очих,

- ахмадын сургаал, ерөөл үгийг бичлэгт авч үлдэх,

- зөвхөн өөрсдийн гараар бэлгээ бэлтгэх,
- ерөөл, магтаал хэлж, морин хуураа татах ... гэх мэтээ блогтоо бичиж үлдээсэн.

Амьдралыг, тэр дундаа гэр бүлээ зорьж, тэмүүлж бүтээдэг болохыг хожим ухаарч ойлгодог Монголчуудыг хэн нэгэн нь 60 хүрч ухаардаг гэж хэлсэн байж магад.

Учир нь  нүүдлийн соёл иргэншил нь хүний мах, цус, ясан биеийг ямар ч асуудалгүй тэтгэж, гэдэс цатгалан, мөр бүтэн байх бүрэн дүүрэн боломжийг олгож чаддаг, харин хүний нөгөө 2 чухал дотоод, гэрлэн  биеийг тэр болгон хүн боддоггүй байсан байх. Гэхдээ л бодоосой гэж Цагаан сараар тавгийн идээгээ 5 суурьтай засдаг болохыг дөнгөж энэ жил би уншиж ухаарлаа. Магадгүй өмнө жилүүдэд уншиж л байсан байх, гэхдээ л ухаардаггүй, хэрэгжүүлдэггүй байж.

Би өөрийнхөө 18 насыг эргэн санахад,

10-р ангиа онцсайн үнэлгээтэйгээр төгсөөд, дуртай анги мэргэжлээ сонгон их сургуульд элсэн орж, аав ээжийн гэрээс гарч, Улаанбаатар хотод оюутан болж ирээд, хамаатан ах, айлд сууж байсан цаг.

1-р курсын төлбөр 30000 гаран төгрөг, 2-р курсын төлбөр 70000 гаран төгрөгийг аав ээж минь төлөхийн тулд ажил хөдөлмөрийн багаж, өмч болсон трактороо хүртэл аав зарж байсаныг санаж байна. Харин би тэр үед юу ч бодож ухаардаггүй нэгэн байсан?!

Нэгэн удаа хотод ирээд буцаж байгаа аавыгаа Тээврийн товчоонд суулгаж өгчихөөд, Барилгачдын талбайгаар дайрахдаа Барилгын зургийн институт гэх энэ том барилгад юу байдгийг орж сонирхож явахдаа, компьютерийн сургалтын төв гэсэн хаягийг харж, хаалгыг нээж хүнтэй нь уулзан би хичээл зааж болох уу гэснээр,

3-р курсынхаа 2-р хагасаас архитектур, зураг төслийн Өрх компанийн дэргэдэх компьютерийн сургалтын төвд багшилж эхэлсэн, тус компанийн захирал О.Саранцацрал, инженер Энхбат ах нарын дэмжлэгтэйгээр, ажлын цалин, урамшууллаас гадна сургалтын төлбөрийг энэ компаниас төлж байсан.

Ингэж би их сургуулиа програм хангамжийн инженер мэргэжлээр дүүргэж, Улаанбаатар хотын нийтийн төв номын санд өөрийн хүсэлтээр компьютерийн инженерээр ажилд орж, гэргийтэйгээ танилцаж, гэр бүлээ байгуулж, номын сандаа 14 жил ажиллаж орчин цагийн, хот суурин газарт амьдрал ахуйгаа янз бүрээр бүтээж байна.

Надаас өмнөх үеийнхэн, 

аав ээжийнхээ мал ахуйд өдөр тутам туслаж, гэр ахуйнхаа ажилд нь оролцож байсаны ачаар 18 нас хүрэх үедээ хөдөлмөрийнхөө үр шим өөрийн гэсэн  шинэ гэр, малаа таслан авч, амьдралдаа хоол хүнс, хувцас ахуйд санаа зовох зүйлгүй, гагцхүү бясалгах, бусад хүмүүсийг хүндэтгэх, тэднээс сурч мэдэхэд чиглэсэн амьдралыг бүтээж байсан байх гэж бодогддог.

Энэ үедээ ч 18 нас хүрсэн залуусын мах, цус, ясан бие нь хөдөлмөрийнхөө үр дүнд биежиж, ухаажиж, хэрсүүжиж, цаашдын амьдралаа сурсан мэдсэн, чаддаг болсон зүйлээрээ аваад явахад саадгүй болж байсан байх.
Харин баяр цэнгэл, элдэв торго дурдан, отго жинс гэх мэт хуурамж өнгө, мөнгөнд дурлаад эхэлсэн цагаас л бидний хүн чанар гээгддэг байсан юм болов уу?


- Манай өвөг дээдэст 16, 18 нас хүрч байгаа хүү, охиндоо амьдралд хариуцлагатай байх цаг ирсэнийг нь ёс журамтайгаар илэрхийлдэг, хүндэтгэл үзүүлдэг ямар нэг зан үйл байдаг уу?

Миний блогийн уншигч таныг энэ талаар ахмад буурлуудаасаа асууж, өнөөгийн нялх балчир үр тань 16, 18 нас хүрэх үед та ямар байр суурьтай байхаа бодолцож,

бидэнтэй харилцаа үүсгэхийг урьж байна.

***

13 насны домыг хийчихэд хүүхэд аандаа засардаг. Дараагийн 12 жил рүү шилжиж том хүн болох эгзэгтэй үeд нь Монголчууд 13-тай хүүхдийг домнодог байсан уламжлалтай. Төрсөн өдөр гэж тэртээ үeд хийдэггүй. Нэг насных нь ойг нижгэр хийж 13 насных нь ойг арвин баялаг хийдэг байсан нь учиртай. Хүүхэд наснаас биe хүн болж гормон, даавар тэнцвэргүйтэж дэвдэж эхэлдгийг Монголчууд мэддэг байсан учраас хүүхдийн 13 насны мэндэлсэн өдрийг угтаж торго дурдан бэлдэж идээ, ундаагаар элбэг дэлбэг ширээ засаж настнуудаа урьж хамгийн сайхан eрөөлөөр тэр өдөр хүүхдээ eрөөж цаашдын зам мөрийг нь тэгшгэдэг байсан. Торгоороо хөөрхөн дээл, бүс хийлгээд охиндоо хүндэтгэл үзүүлээд өвөө эмээгээр нь хамгийн сайхан eрөөлийн үгийг хэлүүлээд за миний хүү ингээд нас биe гүйцэх жил мөчлөг дээрээ ирээд байнаа. Ээж нь аав нь охиноо сайн хүн болж сайхан амьдраасай гэж хүсэж байна гээд дух магнай дээр нь үнсээд хайр энэрэлээ үзүүлэхэд хүүхдийн хийморь золбоо сэргэж гэр бүлийнхэндээ хандах хандлага нь ч өөрчлөгдөж эхэлдэг гэдэг. 13 насанд хүүхэд ихэд дэвддэг муу үйл, зүйлд өртчих гээд байдаг нь өөрөөс нь шалтгаалсан зүйл биш сансарын эрчим нөлөөлдөг гэж үздэг. Том хүн болох гээд сансар огторгуйн нөлөөллөөс гадна биe физиологи дээр нь маш их өөрчлөлт гарч байдаг учраас хүүхдийн ааш аяг сэтгэлзүйн байдалд ч нөлөөлж байдаг. Гэмт хэрэгт холбогдсон, алга болсон хүүхдийн насыг харахад ихэнх нь 13 настай хүүхдүүд байдаг нь сонин юм даа гэж саяхан бодож байлаа. Энэ л эмзэг үeд нь охид, хөвгүүдээ анхаарч бүх мэндэлсэн өдрөөс энэ л өдөр хамгийн чухал учраас гэр бүлийнхэн нь хүндэтгэл үзүүлээд байна гэдэг итгэл үнэмшлийг мэдрээд ирэхээр хүүхэд өөрийн эрхгүй зөвт зам руугаа орж байдаг. Хөөрхөн охин нь аав ээждээ энэрэлтэй, эх орондоо хэрэгтэй сайн хүн болох болтугай гэж 13 насны мөчлөгийнх нь үeэр eрөөж байнаа. Өсвөр насныханд зориулсан тусгай сургалт удирддаг хүний хувьд хэлэхэд хүсэл сонирхлыг нь сонсох, цагийг үр бүтээлтэй өнгөрүүлэхэд нь туслах, эрүүл тэнцвэртэй хооллох, ундлах, амьдралд бэлдэх сургалтуудад хамруулж одооноос ээж, аавынхаа үгийг сонсдог, хүмүүжил, соёлтой байхыг чиглүүлэхгүй бол одоо 13-тай хүүхэд ээждээ жаахан ч гэсэн нэмэр тусгүй, санаа сэтгэлийг чилээх зүйл хийнэ гэдэг том болоод бүүр л дийлдэхгүй болохын цондон. Охин хүүхдэд өөрийн гэсэн үнэ цэнтэй, хөвгүүдээс хараат биш, санаа бодлоо зөв илэрхийлж өөрийгөө даагаад аваад явах биe даасан байдалд сургаж төлөвшүүлэх хамгийн чухал даа.

Эх сурвалж: